الگوی پراکنش شهری: گونهشناسی، ابعاد، متریک ها و متغیرهای تأثیرگذار در ظهور آن

پراکنش شهری یکی از عمده ترین چالش های فراروی برنامه ریزان و شهرسازان در سدۀ بیست و یکم می باشد، که در نتیجۀ رشد روزافزون جمعیت و تسلط سامانۀ حمل و نقل خودرو محور برشهرها، شکل گرفته است. در این میان، الگوی پراکنش شهری به صورت ساخت و سازهای غیرمجاز و سکونتگاه های غیررسمی، در پیرامون کلان شهرهای کشورمان رخساره نموده و باعث از بین رفتن اراضی کشاورزی و تحمیل هزینه های سرسام آوری برای گسترش تأسیسات زیربنایی شده است. بر همین اساس هدف نوشتار حاضر، تبیین الگوی پراکنش شهری و بخصوص شاخص ها، متریک ها، دلایل و پیامدهای زیان بار آن از جنبه های گوناگون است. روش شناسی مقالۀ حاضر، توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر بهره گیری از منابع معتبر لاتین است. عمده ترین متغیرهای این مقاله شامل: مفهوم الگوی پراکنش، متغیرهای تأثیرگذار در ظهورآن، گونه شناسی اشکال رشد و پراکنش شهری، فرآیندهای زمانی رشد و پراکنش شهری، شاخص ها و متریک ها و پیامدهای الگوی پراکنش شهری می باشد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد، رشد شهری به افزایش اراضی توسعه یافته اطلاق می‌شود. و پراکنش شهری، آن رشد شهری است که مجموعه ای از خصوصیات منفی به همراه داشته باشد. اشکال رشد شهری، عمدتاً به سه صورت مشتمل بر رشد مبتنی بر توسعۀ مناطق درونی یا رشد میان افزا، رشد گسترشی و رشد دور از مرکز یا رشد پیراشهریتجلی می نماید. رشد جمعیت، رشد اقتصادی، صنعتی شدن، مالیات بر املاک و ساخت و سازها، فقدان مسکن قابل استطاعت، گسستگی فیزیکی، تقاضا برای افزایش فضای زندگی بیشتر، حمل و نقل و قطعه زمین های بزرگ، از جمله عوامل کاتالیزور در گسترش پراکنش شهری به شمار می آیند. افزون بر این، از جمله مهمترین پیامدهای پراکنش شهری میتوان به تخریب محیط زیست، تخریب زمینه ای کشاورزی، فقدان فضاهای باز، مشکلات ترافیکی، زوال شهری، افزایش مصرف انرژی و ایجاد آلودگی به واسطۀ کاهش میزان استفاده از وسایط نقلیۀ همگانی، پیاده روی و دوچرخه سواری؛ افزایش مصرف انرژی در واحدهای مسکونی باز و تک خانواری، تخصیص فزآیندۀ فضا به جاده ها و پارکینگ، از بین بردن مفهوم اجتماع و فقدان مکان های تاریخی اشاره نمود. همچنین الگوی پراکنش شهری دارای تأثیرات مثبتی از جمله تولیدات اقتصادی بیشتر، فرصت های شغلی جدید برای افراد بیکار، زندگی بهتر به دلیل فرصت ها، خدمات و سبک های بهتر زندگی نیز می باشد.